Yayınlarımız

Bu kitap, ünlü Türkçü düşünür ve eylem adamları Gaspıralı İsmail, Müftüoğlu Ahmet Hikmet Bey ve Tunalı Hilmi Bey’in farklı dönemlerde Türkolog Vámbéry’i Budapeşte’deki ziyaretlerinden ve bu ziyaretlerde gerçekleştirdikleri karşılıklı sohbetler ile Vámbéry’e dair izlenimlerinden oluşmaktadır. Kitabın Gaspıralı İsmail ile ilgili olan kısmı daha önceden Türk okuyucusuyla buluşmuşken; Müftüoğlu Ahmet Hikmet Bey’in ve Tunalı Hilmi Bey’in izlenimleri ise ilk defa orijinal dilleri olan Osmanlıca’dan Türkçe’ye transkribe edilmek suretiyle Türkoloji ve Hungaroloji hazinesine kazandırılmıştır. Eserimiz, aynı zamanda, yine ünlü bir Macar türkolog olan Gyula Mészáros’un, Türkçe olarak kaleme aldığı ve Türk Yurdu dergisinde yayınlanan ölümünün ardından Vámbéry’yi anlatan makalesini de içermektedir. Kitabımızın son bölümünü ise Macar tarihçi Szabolcs Hadnagy’nin kendi ana dilinde yazarak Vámbéry’nin hayatı ve faaliyetlerini anlattığı bir değerlendirme makalesi oluşturmaktadır.

Türk kamuoyunda genellikle Alman askerî misyonunun faaliyetlerine daha ağırlık verilirken Avusturya-Macaristanlı silah arkadaşlarımız hatırlanmaz ve bilinmez. Bu kitapta ise, Büyük Savaş’ta Gelibolu’da, Mısır Seferi’nde, Filistin Cephesi’nde, askerlerimizle omuz omuza savaşan, cefa çeken, Türkiye uğruna şehit düşen Avusturya-Macaristan birliklerinden sadece topçu sınıfının faaliyetleri incelenmektedir. Bu kitabın amacı tarih ilminin ilgi alanına giren bu konuda, tarih yöntemine uygun bir akademik tahlil çalışması yapmaktan ziyade, Türk tarihçilerinin ve akademisyenlerin şimdiye kadar üzerinde çalışmadıkları bir konuya ilişkin ikincil kaynakları bir çatı altına toplamaktır. Böylece bu kitap, başta arşiv malzemeleri olmak üzere bizlerin erişmediği belge ve kaynakları da incelemek suretiyle araştırma yapacak olanlara bir kapı açacaktır. Bu kitap, sadece, bu cephelerde görev yapmış kahraman askerlerimizin hatıralarına ve arşiv belgesine dayalı çalışma yapan yabancı kaynaklardan faydalanarak oralarda yaşananları aksettirmektedir.

Macarlar 896 yılında bugünkü yurtlarına geldikleri zaman, savaşçı ve asker bir ulus olarak görünmüşler ve bu özelliklerini uzun süre korumuşlardır. Bugünkü yurtlarında Osmanlı Türkleriyle uzun bir tarihî ilişkiye giren Macarlar, Avrupa’da Türklere karşı koyabilen ulusların başında gelir.

Türkler XIV. Yüzyılın ikinci yarısında Avrupa yakasına geçtikten sonra, Bulgaristan ve Sırbistan’ı vassalleri yapmışlar, sınırlı bir bölgede varlığını sürdüren ve Osmanlıların iradesine bağlı Bizans’ı ise sürekli kuşatma altında tutmuşlardır. Bu sırada Balkanlar’da karşılaşan Türkler ve Macarlar 300 yıldan fazla sürecek bir mücadeleye girerler.

Bu araştırmada yer alan ve Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluş devrinden başlayarak gelişme devrinde vuku bulan Osmanlı-Macar ilişkileri, sonraki yüzyıllarda Macarlarla gelişen tarihî olayların başlangıcı olması dolayısıyla, Balkanlar ve Avrupa tarihini büyük ölçüde etkilemeleri bakımından büyük önem taşır.

Vecdet Erkun 1937 yılında ilk defa Budapeşte’ye Avrupa Burs Sınavı’nı kazanarak gelmiş ve Budapeşte yakınlarındaki Gödöllő Ziraat Akademisi’nde eğitim alarak Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nde yıllarca hizmet vermiştir. Yazar, Macaristan’da geçirdiği günleri unutamamış, Türkiye’ye döndükten sonra da Macar kültürünü ve güzel Macar insanını tanıtmayı kendine görev edinmiştir. Bu eserde kendisinin Macaristan’da geçirdiği öğrencilik yıllarını, Macarların misafirperverliğini, o dönemin toplum ve şehir yaşamını kendi kaleminden okuma imkanı buluyoruz. Yazar yıllar sonra tekrar Macaristan’a gitme imkanı bulmuş, eski dostlarıyla kucaklaşmış ve bu kitap aracılığıyla deneyimlerini kendinden sonraki nesillere aktarmayı başarmıştır. Anıları, 2004 yılında “Budapesttől Ankaráig” ismiyle Macarca’ya çevrilmiştir.

Macaristan hakkında bir şiir bize, Macar kültürünün bir parçası olan Çardaş danslarını, Ferenc Liszt’i, Çigan müziğini ve bu ülkede Osmanlı’dan kalma eserleri anımsatır. Balkanlar’dan doğan bir şiir ise, bir hasreti, yanık bir seslenişi kulağımızda çınlatır.
Kıymetli şarilerimizin işlediği aynı konulu şiirler bir araya toplanarak değerli araştırmacılarımız tarafından yayınlanmıştır. Gül, bayrak, vatan, kahramanlık, aşk, çocuk, hatta kara tren v.s. gibi. Ancak, yaklaşık 450 yıl süren Türk-Macar ilişkileri ve bu ilişkilerin ayrılmaz bir parçası olan Tuna boyları ve Rumeli ile ilgili şiirler derlenmemiş ve araştırmacılarımız bunun için yola koyulmuşlardır. Bu derlemedeki şiirler Macar ovalarında, Tuna yalılarında, serhad boylarında, 1848 ve 1956 ihtilâllerinde şehid olmuş, gâzi olmuş bütün Türk ve Macar evlatlarının bir kere daha hayır dua ile anılmaları amacıyla bir araya getirilmiştir.

Ankara Üniversitesi Hungaroloji Bölümü mezunu Nesrin Gürkan, lisans bitirme tezini Macar çocuk masalları üzerine yazmıştır. Yazar, Macar çocuk edebiyatına genel hatlarıyla değinip, László Arany, Elek Benedek, László Hárs, Gyula Illyés, Éva Janikovszky, Zoltán Jékely, Ervin Lázár, Miklós Mészöly, Zsigmond Móricz ve Ferenc Móra’nın masal çevirilerine yer vermektedir.

Uzun yıllar Ankara Üniversitesi Hungaroloji Bölümü başkanlığı yapan Türk-Macar Dostluk Derneği kurucularından hungarolog Şerif Baştav’ın Macar kültürü ve Türk-Macar ilişkileri hakkında daha önce yayınladığı makaleleri biraraya getirerek ayrı bir kitap olarak kamuoyunun dikkatine sunulmuştur.

Türkoloji alanındaki çalışmalarda Macar araştırmacıların katkıları yadsınmazdır. Ülkemizde Türk kültürüne herhangi bir bilimsel ilgiden söz edilemeyecek bir dönemde Macar gezginler, bilimadamları ve araştırmacılar ülkemize gelerek temaslarda bulunmuşlar, insanımızı, kültürümüzü ve eserlerimizi yorumlamaya çalışmışlar, kendi kültürleriyle olan benzerlik ve farklılıkları belirginleştirme çabası içinde olmuşlardır. Bu gezgin araştırmacılardan biri de Dr. Ignác Kúnos’tur. Kitap iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm Kúnos’un 1900’lü yılların başında Adakale’ye yaptığı ziyaret esnasında duyarak derlediği, Budapeşte’de türbesi bulunan Bektaşî dervişi Gül Baba’nın anlattığını öne sürdüğü, beş masaldan oluşmaktadır. İkinci bölüm ise, Tosun Saral’ın, çoğunlukla Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi’nin farklı sayılarında yayımlanan Gül Baba konulu çalışmalarını bir çatı altında toplamaktadır.

Devlete başkaldıran Sırplara karşı 29 Ekim 1876’da kazanılan Aleksinaç Zaferi’ni tebrik için İstanbul’a gelen Macar heyetin ziyaretine karşılık vermek üzere, XVI. Yüzyılda Budin’den İstanbul’a götürülen ve o zamandan beri Topkapı Sarayı’nda muhafaza edilen 35 el yazması (corvina), Sultan II. Abdülhamid’in iradesiyle baş yaver Tahir Bey aracılığıyla Macaristan’a iade edildi ve daha sonra Özbekler Tekkesi Şeyhi Süleyman Efendi Buharî başkanlığında on beş kişilik bir heyet 20 Nisan-18 Mayıs 1877 tarihleri arasında Budapeşte’ye gitti.

Bu ziyaretle ilgili olarak Macar Dr. Béla Erödi, 1877 yılında “Csok Jasa! A Török Küldöttség Látogatásának Emlékkönyve” isimli bir kitap yayınladı. Heyette yer alan Basiret gazetesi muhabiri Mehmet Tevfik Efendi de bu ziyaret ile ilgili anılarını “Yadigar-ı Macaristan Asr-ı Abdülhamid Han” isimli 82 sayfalık bir iktapçıkta yayınlamıştır. Bu eser, bahsi geçen kitabın orijinal diliyle transkribe edilmiş halidir. Eserde aynı zamanda heyetin karşılaştığı olaylar Erödi’nin ve Tevfik Efendi’nin gözünden karşılaştırmalı olarak verilerek Tevfik Efendi’nin şahit olduğu olaylar desteklenmek ve okuyucuya daha detaylı bilgiler verilmek istenmiştir.

Bu kitapta Türk edebiyatında veya Türk yazılı basınında Macaristan’a ve Budapeşte’ye seyahat etmiş ya da orada görev yapmış gezgin, şair, edebiyatçı, bürokrat, akademisyenlerin bu ülkenin kültürü, insanları ve özellikle Budapeşte şehri üzerine kaleme aldıkları anıları tek bir çatı altına toplanmıştır. Evliya Çelebi’den Cenap Şahabettin’e, Ebubekir Ratib Efendi’den Melih Cevdet Anday’a yolu Budapeşte’ye düşen yazarların bu güzel şehir üzerine izlenimleri bu eserde okuyucuların dikkatine sunulmaktadır.